Konferencja: "Zagłada Żydów w Mszanie Dolnej i regionie"
Region w naturalny sposób łączy ludzkie losy: w życiu, ale też śmierci. Ludzie przemieszczają się, spotykają, łączą, żenią w obrębie bliższej czy dalszej okolicy. Ta pajęczyna ludzkich losów uzmysłowiła nam konieczność pokazania Zagłady w perspektywie całego regionu, który połączył ludzkie życie i śmierć w tym strasznym czasie.
Mieszkańcy Mszany wiązali się, przemieszczali, żyli i ginęli nie tylko w rodzinnym mieście, ale też okolicy: Rabce, Zakopanem, Limanowej, Nowym Sączu, Tymbarku, Krakowie, Tarnowie. I odwrotnie: w Mszanie Dolnej zginęli w masowych egzekucjach nie tylko mieszkańcy miasta i gminy Mszana Dolna, ale także Dobrej, Tymbarku, Skrzydlnej, Rabki, Raby, Zembrzyc, Wadowic, Łodzi, a nawet Wiednia czy Berlina. Dlatego w tym roku, przy okazji 82. Rocznicy Zagłady w Mszanie Dolnej, postanowiliśmy wspomnieć ich wszystkich i te miejsca, które życiem i śmiercią związały się z Żydami Mszany Dolnej. W bliższej i dalszej okolicy, a także na całym Podhalu.
Do współpracy w przygotowaniu konferencji zaproszeni zostali lokalni badacze i społecznicy zajmujący się tematem Zagłady i upamiętnieniami społeczności żydowskich w swoich małych ojczyznach, sąsiadujących z Mszaną Dolną.
Temat Holokaustu w samej Mszanie Dolnej i najbliższej okolicy, czyli terenie obejmującym dawną żydowską „gminę powiatową” (miasto Mszana Dolna, Dobra, Skrzydlna, Niedźwiedź i Mszana Dolna 2, czyli gmina Mszana Dolna), przygotował zespół Fundacji Sztetl Mszana Dolna: Urszula, Rachela i Jakub Antosz-Rekuccy.
Gmina ta liczyła przed wybuchem II wojny światowej 1150 osób. Do Mszany przybyli też dość liczni uchodźcy z Łodzi, Zakopanego, Nowego Targu i okolic, ok. 20 rodzin z Krakowa, także z Bielska Białej, Zembrzyc – łącznie kilkaset osób. Podzielili oni w większości los tutejszych Żydów, ginąc w kilku mniejszych i jednej masowej egzekucji w sierpniu 1942 r. Tylko niewielki procent mszańskich Żydów zginął w obozach zagłady, także pojedyncze osoby obozy te przetrwały.
Zagadnienia ogólne i proces Zagłady w Mszanie Dolnej omówiła założycielka i prezes Fundacji Sztetl Mszana Dolna, Urszula Antosz-Rekucka, badająca ten temat już ponad 20 lat.
Obszerna prezentacja zawierała kontekst historyczny dziejów Żydów w Mszanie Dolnej, z archiwalnymi materiałami, a także omówienie kolejnych etapów Zagłady, miejsc pamięci oraz troski o pamięć w naszym mieście.
Wspomniani zostali także chrześcijanie żydowskiego pochodzenia, którzy zginęli z całą społecznością żydowską 19.08.1942 r. na tzw. Pańskim. Omówiony został przekrój demograficzny Ofiar (1/3 była niepełnoletnia, większość stanowiły kobiety, starcy i dzieci, gdyż mężczyzn wykorzystano jeszcze do pracy dla III Rzeszy – zginęli później w innych miejscach).
Krótko zaprezentowano także sylwetki mszańskich Sprawiedliwych wśród Narodów Świata, Stefanii i Józefa Wacławików oraz grupę nielicznych ocalonych z Zagłady związanych z Mszaną Dolną.
Wspomniano także fakt zagłady niewielkiej społeczności Romów, mieszkającej przez II wojną światową na terenie miasta.
Doktoranci Szkół Doktorskich Uniwersytetu Jagiellońskiego: Rachela i Jakub Antosz-Rekuccy, przedstawili dzieje życia i śmierci Żydów ze Skrzydlnej i Dobrej, którzy – przesiedleni przymusowo do Mszany Dolnej, w dużej części zginęli właśnie tu, w masowej egzekucji.
Uzupełnieniem ostatniego tematu była prezentacja fragmentów wspomnień jednego z ocalonych dobrzańskich Żydów, Lejba Gatterera, przez jego córkę, Ruth, która była honorowym gościem konferencji.
W drugim panelu konferencyjnym prezentacje i referaty przedstawili: Narcyz Listkowski i Michał Rapta z zespołu Historii Rabki, którzy upamiętniają społeczność żydowską w tej miejscowości. Michał Rapta jest nadto współautorem książki „Mroczne tajemnice willi Tereska”, która miała właśnie niedawno swoje II wydanie i była dostępna po konferencji.
Z kolei czas Zagłady, prześladowania i eksterminację ludności żydowskiej, strategie jej przetrwania i powojenne mordy na Żydach na Podhalu, przedstawiła dr Karolina Panz, badaczka Centrum Badań nad Zagładą Żydów Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk. Niezwykle interesujący był mało znany powszechnie wątek działalności przemytniczej podczas okupacji na terenie Podhala, dzięki której – obok zwykłej kontrabandy i podejrzanych transakcji półświatka, ratowano całe żydowskie rodziny, przeprowadzając je na Słowację czy Węgry. Pani doktor opublikowała osobną pracę na ten temat, której wynikami podzieliła się ze zgromadzoną w Miejskiej Bibliotece w Mszanie Dolnej, publicznością.
Wystąpieniom towarzyszyły przygotowane przez prelegentów prezentacje multimedialne, archiwalne fotografie i inne materiały, a nawet krótkie filmy. Licznie zgromadzona na konferencji publiczność, z ogromnym zainteresowaniem przyjęła wszystkie wystąpienia.
Zagłada w Mszanie Dolnej to przede wszystkim masowe i mniejsze ilościowo, egzekucje. Zginęło w nich ok. 1200 osób. Najwięcej w masowym mordzie 19.08.1942 r. który stał się symboliczną datą Zagłady w naszym mieście i kolejne uroczystości rocznicowe obchodzimy w tym właśnie terminie, mimo, że Ofiary Zagłady, mordowane w innych miejscach i czasie, spoczywają jeszcze w co najmniej 2 zbiorowych mogiłach: przy ul. Ogrodowej i na cmentarzu żydowskim, a niewielka część społeczności zginęła w nazistowskich obozach zagłady w Auschwitz Birkenau, Treblince, Bełżcu, Buchenwaldzie.
Konferencja odbyła się w Miejskiej Bibliotece w Mszanie Dolnej 18.08.2024 r. w godzinach 12:00 - 15:00
W przerwie oraz po zakończeniu konferencji uczestnicy mieli zapewniony posiłek, przygotowany we współpracy z Klubem Senior+ w Mszanie Dolnej
Wystapienia były transmitowana na profilu FB Sztetl Mszana Dolna, a ich nagranie będzie dostępne na kanale @sztetlmszanadolna na YouTube.
Wydarzenie objęte było Honorowym Patronatem Burmistrz Miasta Agnieszki Orzeł
Dofinansowano z Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych
